Maruszewski Artur Tomasz, pseud. Ksawery (1886–1945), pułkownik dyplomowany, wojewoda poznański i wileński. Ur. 21 XII w Warszawie, był synem Teofila i Teodozji z Mierzyńskich. Wydalony z VIII klasy 3 Gimnazjum warszawskiego za udział w strajku szkolnym 1905 r., uzyskał maturę jako ekstern w gimnazjum w Czercu (Krym). Następnie studiował prawo na uniwersytecie w Kazaniu i w Kijowie, gdzie był czynnym działaczem organizacji młodzieżowej o socjalistycznym zabarwieniu «Korporacja»; uczestniczył w r. 1910 w zjeździe kół tejże «Korporacji», reprezentując młodzież uniwersytecką. Wszedł też w skład Biura Centralnego organizacji młodzieżowych. Od r. 1908 był członkiem Związku Walki Czynnej i członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej Frakcja Rewolucyjna. W lecie 1910 wyjechał do Krakowa na letni kurs Szkoły Partyjnej, gdzie m. in. przechodził wyszkolenie wojskowe. Po powrocie do Kijowa, wchodząc w skład kierownictwa tajnej organizacji wojskowej, wykładał sztukę fortyfikacyjną. Aresztowany w r. 1911, po trzymiesięcznym śledztwie zesłany został do gub. wołogodzkiej. Zwolniony (?) znalazł się w r. 1912 w Krakowie; ukończył tu kurs oficerski Strzelca oraz kontynuował w l. 1912/13–1913/14 studia na UJ (Wydział Filozoficzny).

W r. 1914 M. wstąpił do Legionów Polskich (5 p. piechoty) i dowodził początkowo plutonem, następnie kompanią. W r. 1916 mianowany podporucznikiem, znalazł się wkrótce w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) i pełnił funkcje komendanta jej obwodu siedleckiego. Aresztowany wiosną 1917 przez Niemców, wrócił wkrótce do pułku, lecz po kryzysie przysięgowym osadzony został w Szczypiornie, potem w Łomży; przebywał tu aż do rozwiązania obozu w połowie 1918 r. W listopadzie t. r. wstąpił do wojska i brał udział w kampanii 1919/20 r. jako oficer w 1, a następnie 7 p. piechoty. Równocześnie od r. 1919, w stopniu porucznika, był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, którą ukończył w r. 1921 w pierwszej grupie promowanych. Od r. 1921 M. był najpierw kierownikiem referatu Oddziału I Sztabu Generalnego Min. Spraw Wojskowych (MSWojsk.), a następnie do września 1926 szefem wydziału mobilizacyjnego w tymże Oddziale. W listopadzie t. r. objął, w stopniu majora Sztabu Generalnego (SG), stanowisko szefa sztabu Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP), a w sierpniu 1929 został mianowany dowódcą pułku KOP Czortków. W tym okresie awansował kolejno na majora (1925), podpułkownika (1927) i pułkownika (1933).

W październiku 1933 M. przeszedł do administracji państwowej. Początkowo, od 10 X 1933 był p. o. wojewody tarnopolskiego, po czym 6 III 1934 mianowano go wojewodą w tymże województwie. Dn. 24 XII t. r. zwolniono go z zajmowanego stanowiska i mianowano wojewodą poznańskim. Urząd ten objął 16 I 1935 i pełnił do 19 V 1939, z tym że w okresie od 23 VI do 28 X 1935 M. otrzymał przydział do Min. Spraw Wewnętrznych. Dn. 19 V 1939 Rada Ministrów zwolniła M-ego z zajmowanego stanowiska wojewody poznańskiego i mianowała go wojewodą wileńskim. M. jako wojewoda stosował metodę uzgadniania i współpracy Urzędu Wojewódzkiego z czynnikami samorządowymi i społecznymi z terenu województwa. W czasie pracy na stanowisku wojewody poznańskiego utworzył jako organ doradczy Wojewódzką Radę Gospodarczą. M. zaliczał się do czołowej grupy legionistów związanych po r. 1926 z sanacją, Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem (BBWR) i Obozem Zjednoczenia Narodowego (Ozonem). Po wybuchu wojny 1939 r. M. jako wojewoda wileński 14 IX konferował z dowódcami jednostek wojskowych garnizonu wileńskiego nad położeniem i środkami obrony Wilna na wypadek uderzenia oddziałów litewskich; sytuację wojskowo-polityczną Polski oceniał jako beznadziejną. Dn. 19 IX przyjechał M. do Kowna w dużej grupie uchodźców, wśród których była Aleksandra Piłsudska, Aleksander Prystor i in. Wywiózł wówczas waluty obce i w złocie będące w wileńskim oddziale Banku Państwa oraz kosztowności Funduszu Obrony Narodowej i złożył je u płka Leona Mitkiewicza, polskiego attaché militaire w Kownie. Z Litwy udał się M. przez Szwecję i Holandię do Paryża. Dn. 20 X 1939 zgłosił się do gen. J. Zająca, byłego przełożonego w Oddziale I MSWojsk. Gen. Zając zabiegał u gen. Władysława Sikorskiego o przyjęcie M-ego. Czy do tego doszło, nie wiadomo. Dalsze losy M-ego nie są znane. M. był autorem popularnej pracy Ochrona granic w dawnej Polsce i dzisiaj (wyd. 1. i 2. W. 1936), następnie relacji pt. Z pracy POW na Podlasiu (wydrukowanej we „Wspomnieniach legionowych”, W. 1925 II), artykułów w organach KOP. W rękopisach pozostały Notatki ze wspomnień spisane przez T. Dłużniakiewicza (1938), Uwagi do Notatek oraz Uwagi do szkicu historycznego „Fragmenty z historii młodzieży akademickiej w Kijowie” K. Wierzejskiego.

M. zmarł 6 XII 1945 w Kirkcaldy w Szkocji; pochowany został w Edynburgu. Był odznaczony Krzyżem Virturi Militari V kl., Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości z mieczami, 3-krotnie Krzyżem Walecznych, francuską Legią Honorową. Żonaty z Alicją (nazwisko nieznane), działaczką niepodległościową (pseud. Hanka), autorką „Wspomnienia o opiece Kaliskiej Ligi Kobiet nad więźniami Szczypiorna”, miał synów Wojciecha Witolda (ur. 1920) i Jana Artura Juliusza (ur. 1925).

Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Rocznik polityczny i gospodarczy, W. 1935, 1936, 1937; Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy PSZ na obczyźnie w l. 1939–1946, Londyn 1952 s. 28; – Starzeński P., Ostatni polscy rycerze, Londyn 1968 s. 42; Szkoła Partyjna w Krakowie (1910), „Niepodległość” T. 12: 1935; Wierzejski K., Fragmenty z dziejów polskiej młodzieży akademickiej w Kijowie 1834–1920, W. 1939; – Gruber H., Wspomnienia i uwagi, Londyn [b. r.]; Jabłonowski R., Wspomnienia 1905–1928, W. 1962; Kęsik W., Za drutami Szczypiorna i Łomży, W. 1936 s. 41, 72; Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie, Londyn 1964; Składkowski F. Sławoj, Beniaminów 1917–1918, W. 1935; tenże, Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły, Londyn 1964; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; Zając J., Dwie wojny… , Londyn 1964; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1945 nr 292, 293, 294; „Dzien. Pozn.” 1935 nr 7 (fot.), nr 15 (fot.), nr 16 (fot.); „Korpus Ochrony Pogranicza” jednodniówki za l. 1925–1930; „Kur. Pozn.” 1935 nr 27 s. 4; „Kur. Wil.” 1939 nr 142, 143; „Niepodległość” T. 8: 1933; „Pozn. Dzien. Woj.” 1935–9; „Słowo” 1939 nr 137; – AAN: Protokoły posiedzeń Rady Ministrów z lat 1933–1935, 1939 oraz Akta Związku Legionistów Polskich, sygn. 121 k. 52; Arch. UJ: S. II 516, W. F. II 359–362.

Piotr Stawecki